Legende o nazivima mesta u našoj opštini

TEMNIĆ

O nazivu oblasti Temnić ima u spomenicima i predanju tragova još od ustrojenja prve srpske države, jer je, u stvari, ovaj kraj i bio od najstarijih vremena obuhvaćen njom. Najpre je u svim dokumentima poznat kao Donji Levač, u odnosu na Gornji Levač (sada Levač), a onda i kao Temnić. O postanku imena Temnić ima više tumačenja. Jedni pričaju da je nekada bilo mnogo pšenice između Varvarina i Bačine, a ta je pšenica bila cara Lazara, i veoma napredna, tako da je car Lazar, putujući tuda, uzviknuo:

„Pa, ovo je pravi tamnik od berićeta“.

Drugi vele da se kraj ovako prozvao zbog mnoge tame (magle, dumena, čađi), koje naročito ima u selima kraj Morave. Treći kažu da je ovo ime došlo od tame koja je pala od puščanog praha, kad se tu nekada bio boj. Neki, opet, ime vezuju za kneza Lazara, pa vele da je car Lazar, jednom loveći po Juhoru, zamoren zastao na Vetrenji (najviši vrh), i, obazrevši se prema Varvarinu i Kruševcu, uzviknuo videći samo maglu; „Pa, ovo je pravi t'mnik“, od čega je i postalo ime Temnić,

VARVARIN

O nazivu naselja Varvarin (selo i grad) ima nekoliko predanja, a najpoznatija su: po jednima da, je selo dobilo ime po tome što su tu Turci, našavši mrtvo telo Ikonije, ljube Todora od Stalaća, isto posekli na komade, pa ga tu varili, po drugima, da je naš narod, zbog mnogih nedela koje su u ovom kraju učinili Turci, nazvao varvarima, kao nekad Grci i Rimljani divljačne narode. Po nekima, pak, pri opsadi grada Stalaća, Turci nikako nisu mogli ući u grad sve dok im na ovom mestu neka baba po imenu Varvara nije pomogla govoreći im da samo paze kuda ujutru izlaze guske iz grada u Moravu, i tuda da udare, pa će sigurno ući, što su oni i učinili. Inače, gradsko naselje je u prvo vreme nosilo naziv i Bela Crkva.

MASKARE

Ime ovog manjeg naselja opštine Varvarin potiče, po jednima, po tome što su na tome mestu Turci masakrirali mrtvo telo gospođe Ikonije, žene Todora od Stalaća, a po drugima po mnogim maskama koje su tu nekada pronađene.

KRČIN

Pre više od dve stotine godina u današnji Krčin doselio se iz Toplice neki Mina, pa, pošto je tu bilo mnogo šuma, morao ju je krčiti. U početku se i zvao Minin Krčin. Po drugima, pak, što je za vreme robovanja pod Turcima bilo mnogo velikih kuluka zbog koga su kulučarima od gladi creva krčala.

PAJKOVAC

Priča se da ime ovom naselju dolazi po nekom Pavlu, Pajki, prvom čoveku, a po nekima da su tu Srbi mnogo patili od Turaka, pa se mesto zvalo i Patkovac, a onda Pajkovac.

PARCANE

Parcane je, kažu, dobilo ime po tome što su tu nekad nađene mnoge pare. Inače, u Parcanu ima izvor Zmajevac sa neobično lepom vodom za piće zbog čega u tom kraju za slabiju rakiju kažu da je od nje bolja parcanska voda.

MARENOVO

Jedni vele da je ovo selo dobilo ime po nekom Marjanu koji se tu prvi doselio, pa se jedno vreme i zvalo Marjanovo. Drugi, pak, pričaju da je selu došlo ime po nekom Marinu, nastojniku imanja kneza Miloša, pa se zvalo i Marinovo i Marunovo. Još se priča da je knez Miloš tu žirio svinje. Neki Šokorac iz Poljne pričao je da je knez Miloš marenovcima rasprodao imanje a planinu u kojoj je svinje čuvao poklonio,

ZALOGOVAC

Priča se da je ovo selo nekad bile iza prostrane šume, luga — za lugom, pa prema tome i Zalugovac. Priča se i to da je neki spahija dao ovo naselje nekom Srbinu u zalogu, pa je otuda I ime Zalogovac. Oni pak što su vazda voleli dobar zalogaj, kažu da mu ime otuda, a u nekim starijim zapisima se i spominje kao Zalogajevac i Zalagajevac. Još se priča da su na tom mestu bile pčele kneza Lazara.

BAČINA

Ovo naselje koje se prostire oko Kalenićke reke između planina Juhor i Blagotin dobilo je ime po bačijama koje su tu nekada bile. Za te bačije veli se da su bile seljaka iz starog sela Grabovca, a po nekima i seljaka iz drugih sela. Inače, u blizini se nalazio grad iz najstarijih vremena Đerđelin, pa neki za to ime vezuju poznatog junaka Đerzelez Aliju. Na istom lokalitetu nalazile su se banje kneginje Milice, a između Bačine i Varvarina u nedalekoj prošlosti postojali su i Lazarovi brestovi. Nedaleko od njih bile su locirane i Bačinske vodenice koje neki pominju kao zasebno selo, sve dok knez Mileta Radojković iste nije kupio, te su danas poznate kao Kneževa vodenica.

DONjI KATUN

Sada smešteno na desnoj obali Velike Morave a nekada na levoj, kada je činilo jedno naselje zajedno sa današnjim Gornjim Katunom, ovo selo je prema jednima ime dobilo od naziva Kadunjač —Kadun. Po drugima, pak, selo je dobilo ime prema selu iz koga su njegovi stanovnici došli. Po trećima, tu su se u prošlosti nalazili varvarinski katuni (pojate), po nekima, tu su bila stočarska naselja čak iz vremena Rimljana.

Neki misle da mu ime dolazi od turske reči Ardun. Knez Mileta Radojković je u ovo selo došao iz Đunisa.

KARANOVAC

Suprotno od Donjeg Krčina, preko Kalenićke reke, leži Karanovac, selo čiji meštani znaju, kad su gladne godine, da kažu da su iz Karanovčića, kako se zbog toga negde i pominje. Po nekima, ime je došlo po nekom velikom pokolju Turaka, posle svađe (karanja), a po drugima da se meštani i danas mnogo svađaju (karaju). Inače, Karanovčani svoje poreklo vežu za Toplicu (ime Topalovića), a druga priča kazuje da su nekom njihovom starom posekli noge do kolena i ruke do lakata. Meštani su ga zbog toga zvali · Topalom. Inače, ovaj jadnik je bio u sastavu nekog poslanstva kneza Miloša koje je Miloš slao Turcima u Zaječar.

Turci su tom prilikom sve poslanike posekli i svi su u mukama izdahnuli. Osim ovoga koji je nekim čudnim slučajem ostao živ, tako osakaćenog, u kotarici na leđima, u Karanovac ga je doneo neki njegov pobratim.

TOLJEVAC

Na ulazu u klisuru koju čini Kalenićka reka, s jedne i druge strane reke, leži Toljevac, jedno od najstarijih naselja opštine Varvarin. U toku godine selo često obavijaju guste magle, tako da se tada jedva i vidi naselje. Ovde maglu stanovnici nazivaju TONjOM, odakle i ime dolazi — prvo Tonjevac, pa onda Toljevac. Neki ime mesta vezuju za svog prvog čoveka (koji se iz južnih krajeva tu naselio) a koji se zvao Tolja.

IZBENICA

Pod samim Juhorom, na levoj strani Izbeničkog potoka, prostire se selo Izbenica, Predanje veli da su ovde ljudi živeli u zemunicama—izbama, od čega i ime dolazi. U pisanim dokumentima s kraja 18. i početka 19. veka selo se pominje i kao Benica. Ali to ime je novije i verovatno je postalo iz težnje da se iz sintagme IZ IZBENICE izbegne ponavljanje morfeme IZ

CERNICA

Oko Cerničkog potoka smešteno je manje naselje opštine Varvarin — Cernica. Glavni deo sela prostire se oko ušća Cerničkog potoka u Kalenićku reku, nedaleko od Bačine. Ime je dobilo po mnogim cerovima kojima je mesto obilovalo, a u daljoj prošlosti, kada je Bačina bila centar Temnića, Cernica se smatrala zaseokom Bačine (Kovanluk). Od davnina je poznato po vrlo veštim odgajivačima pčela, što se i do danas sačuvalo.

SUVAJA

Oko potoka Suvaje (ime prema tome što leti često presušuje), pod samim Juhorom, prostire se istoimeno naselje, Inače, meštani ovog sela pre dva veka živeli su na mestu zvanom Ćelije, oko Izbeničkog potoka. Na terene koje danas naseljavaju preselili su se posle jednog sudskog spora sa Izbaničanima kojima su, kako su to Izbeničani tvrdili, poganili vodu. Došli su iz Rumunije, romski jezik ne znaju, govore vlaški (lingva dacoromanica vulgarica), iako ih ovde nazivaju Ciganima. Nekada su pravili posude i druge predmete od drveta koje su u okolini prodavali, najčešće zamenjivali za hranu. Danas se više time ne bave a veliki broj ih je na radu u inostranstvu, naročito u Nemačkoj.

Interesantan je navod Stanoja Mijatovića po kome su nekada na ovim terenima živeli Kuco-Vlasi koji su čuvali ovce i spravljali odličan sir.

ORAŠJE

Ovo selo se nalazi pa samom izlasku Kalenićke reke iz klisure koju ova čini između Juhora i Blagotina. Ime je dobilo po mnogim orasima kojih i danas ima a najpoznatija je porodica Miškovića (nekada Cincarevići) koja vodi poreklo od doseljenika iz Ohrida, kada je tu došao neki Raon (bolje Aron), Cincarin, sa svojih osam sinova da popravi porušenu crkvu, nekada manastir. Po završenom poslu Aron i njegovi sinovi su u Orašju ostali i vrlo brzo sačinili oko dvadeset kuća. Pored njih bilo je nekada i Čivtelića, iz Soko Banje, koji su krajem prošlog veka mnogo umirali od kuge, zatim Kovačevići koji vode poreklo od nekog Ciganina kovača koji se pokrstio, zatim Guzići, iz stare Srbije, i drugi. Selo je poznato po veoma starom izvoru mineralne vode.

BOŠNjANE

O imenu ovog varvarinskog naselja ima nekoliko priča. Po nekima selo je dobilo ime po Turcima Bošnjacima koji su tu izginuli. Po drugima, pak, selo je kao spahiluk pripadalo nekom Turčinu Bošnjaku, pa je tako i ime ostalo. Najlepša je, svakako, ona priča koja ime sela vezuje za slavnog junaka Boška Jugovića koja kaže da se jednom prilikom Jug Bogdan sa svojom pratnjom i ženom vraćao sa letnjikovca kneza Lazara, koji je bio na Juhoru, pa da je Jug Bogdan morao da zaustavi kočije da bi svojoj ženi ukazao pomoć. Preplašena žena, skinuta sa kočija, rodila je pored puta muško dete. Radosnu vest saopštio joj je, kažu, muž rečima:

„Neboj se, budi srećna, rodio nam se sin Boško, biće junačina i barjaktar“.

Tako je i bilo, a mesto je po Bošku dobilo ime Bošnjane.

Inače, mesto je imalo i starije nazive Drenac i Bukovac prema planini Bukoviku sa koje su se ljudi spustili i obrazovali novo naselje.

OBREŽ

Za najveće naselje u opštini Varvarin — Obrež, koje sada broji blizu pet hiljada stanovnika, vezane su mnoge legende. Još u prošlom veku utvrđeno je da počiva na temeljima veoma starih naselja Selišta i Bunjišta, ali su mnogo češće priče iz bližih vremena. Tako se Obrež vezuje za cara Lazara i sina mu Stefana Lazarevića, za vojvodu Momčila, pa Karađorđa i Jeftu Brkića, sve do istorijskih ličnosti najnovijih vremena. Tako se priča o Vrdanovci ili Vrdulovcu, naselju iz predturskih vremena u blizini Opštinske šume (ogranci Juhora), u kome je za vreme turaka postojao izvor tako jak da nikada nije presušivao i da je punio udubljenje na dnu starog naselja Bunjišta i Vrdanovca i pravio jezero, te se to mesto i danas zove Jezero iako više ni u koje vreme vode nema.

Za taj izvor se priča da je još plavio gornji deo sela, pa su Turci slaninom pokušavali da zaustave vodu, u čemu su i uspeli. Za to jezero vezuju se i priče o ribolovu i lovu na utve zlatokrile, o tragičnim ljubavima mladih, o doživljajima sa vilama i nečistim silama, poput priča o čudnovatim doživljajima na mestu kod Sv. Trpeze i kod starog mosta na Moravi prema Paraćinu.

Naziv Obrež vezuje se za verovatno istinit događaj iz turskih vremena, kada su Srbi bežeći od Turaka zbog osvete koju su u aleksinačkom kraju učinili, došavši do Vrdanovca, u gustu šumu, obrezivali drveće iz straha da ne zalutaju.

Inače ime nema; nikakve veze sa obredom sanućenja, naročito ne sa krajem u kojem se tuđoj veri i ropstvu nikad nije predalo. Oni koji vole da pričaju o ovom naselju s pijetetom, ističu vremena u kojima su se meštani ponašali kao veliki junaci (Jeftin skeledžija i Karađorđe), ili kao gospoda —kaže se da je Obrež od davnina imao popločane ulice i trgove, brojne trgovačke radnje i gostionice, kuglane, da su žene nosile najskuplja odela, a muški se nisu mogli zamisliti bez fraka, štapa i cilindra.